Dziesiąty wiek w kontynentalnej „zachodniej” Europie od dawna przedstawiany jest jako czas kryzysu: historyczna próżnia wywołana upadkiem silnej, scentralizowanej władzy po rozpadzie Imperium Karolińskiego. Dominujące tradycje historiograficzne przedstawiają tę epokę niemal wyłącznie w kategoriach fragmentacji, konfliktów między lokalnymi siłami, tzw. „pornokracji” i upadku papiestwa – pogrążonego w krwawych walkach o władzę – oraz wszechogarniającej stagnacji kulturalnej i artystycznej. W ostatnich dekadach to, co niegdyś postrzegano jako okres upadku, jawi się, bardziej precyzyjnie, jako epoka zarówno zerwania, jak i ciągłości: okres, w którym konsolidowały się nowe potęgi (np. Imperium Ottońskie), a także pojawiały się nowe formy wyrazu kulturowego, balansujące między tradycją a innowacją, między dziedzictwem przeszłości a nowymi potrzebami autoprezentacji. Podobna narracja rozwija się w chrześcijańskich królestwach Etiopii, gdzie X wiek również przedstawiany jest jako czas chaosu i upadku. Upadek, istotny dla różnorodnych historiografii, związany z momentem postrzeganym jako wyzwanie dla chrześcijańskiej tożsamości regionu.

Z kolei X wiek w Bizancjum tradycyjnie postrzegano jako okres politycznego i gospodarczego odrodzenia po kryzysie ikonoklastycznym. Ta koncepcja odrodzenia ukształtowała również interpretacje artystycznej i kulturalnej twórczości regionu, czego najsłynniejszym przykładem jest określenie „renesans macedoński”. Jednak zasadność tego terminu od dawna jest przedmiotem debaty: Renesans czy renesans? Odrodzenie jakiej starożytności? I z jakimi reperkusjami poza wąskim kręgiem dworu Konstantynopola? Jeśli przeniesiemy wzrok na Kaukaz Południowy – a zwłaszcza na Armenię i Iberię – zarówno historiografia, jak i historia sztuki przedstawiają X wiek jako okres niezwykłego rozkwitu. Katedra w Ani, rozwój szlaków komunikacyjnych i handlowych, czy freski z Chvabiani w Swanetii – wszystkie te elementy stanowią uderzające przykłady kulturowej witalności. Tego momentu sukcesu nie należy odrzucać jako retrospektywnej konstrukcji lokalnej dumy: przypadek ormiańskiego architekta Trdata, projektanta wspomnianej katedry w Ani, któremu powierzono odbudowę kopuły Hagia Sophia Justyniana, potwierdza transregionalne uznanie i artystyczne znaczenie tego obszaru w X wieku.

Na omawianych tu terytoriach materialne realia i mity historiograficzne tworzą razem uderzająco złożoną panoramę. Do niedawna X wiek w „zachodniej” kulturze wizualnej i materialnej był w dużej mierze pomijany, traktowany jako rodzaj historycznej pustki lub „czarnej dziury”. W jaskrawym przeciwieństwie, wschodnia część Morza Śródziemnego i zachodnia Azja od dawna korzystają ze stałego zainteresowania badawczego tym okresem. Utrzymująca się dominacja „zachodnich” ram w głównym nurcie badań naukowych sprawiła, że X wiek rzadko jest traktowany z perspektywy transkulturowej – takiej, która zwraca uwagę na powiązania ponad granicami geograficznymi, językowymi, kulturowymi i religijnymi. Przez wieki europocentryczne narracje narzucały redukcjonistyczny schemat naprzemiennych „renesansów” i „upadków”. Takie spojrzenie jest nie tylko stronnicze i nacechowane ideologicznie, ale także przesłania złożoność interakcji kulturowych, które często rozpatrywane są jedynie na poziomie centrów imperialnych lub wielkich wymian, podczas gdy bardziej subtelne, boczne powiązania między tradycyjnie marginalizowanymi kontekstami pozostają pomijane.

Przyjmując podejście transdyscyplinarne i transregionalne, konferencja ma na celu ponowne zbadanie kultur wizualnych i materialnych, które ukształtowały zróżnicowane krajobrazy chrześcijaństwa X wieku, z perspektywy synchronicznej. Zamiast faworyzować pojedyncze centrum lub narrację, interwencje będą dążyć do naświetlenia wielości światów artystycznych aktywnych w Afroeurazji w tym przełomowym stuleciu. Dyskusja obejmie szeroki łuk geograficzny – rozciągający się ze Wschodu na Zachód – obejmujący między innymi średniowieczną Armenię i Iberię, bizantyjski dwór cesarski i jego prowincje, chrześcijańskie królestwa Etiopii, północnoalpejskie terytoria Imperium Ottońskiego, Półwysep Apeniński, Galię oraz różne kultury Półwyspu Iberyjskiego.

Konferencja odbędzie się w Bibliotece Hansa Beltinga, na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Masaryka w Brnie, w Czechach, w dniach 3-4 listopada 2025 r. Organizatorzy pokryją koszty zakwaterowania i wyżywienia oraz – w rozsądnych granicach – zwrócą koszty podróży. Konferencja jest organizowana w ramach projektu „Demarginalizacja Lombardii: Korzenie centrum kultury na przełomie tysiącleci”, finansowanego przez czeskie Ministerstwo Edukacji.

Organizatorzy:
Dr Irene Quadri irene.quadri@unil.ch, prof. Ivan Foletti foletti@phil.muni.cz
Organizatorzy zapraszają do nadsyłania zgłoszeń od naukowców z różnych dziedzin, w tym historii sztuki, historii, studiów nad dziedzictwem kulturowym, kulturoznawstwa i dziedzin pokrewnych. Abstrakt (300 słów) oraz krótkie bio (150 słów) należy wysłać do 30 lipca, 2025 do irene.quadri@unil.ch.

CFP PDF: https://www.academia.edu/130420144/The_Polyphonic_Tenth_Century_Christian_Arts_Across_Afro_Eurasia