Na kilka minut przed oficjalnym programem, który miał się rozpocząć o trzeciej po południu 19 sierpnia 1989 roku, na miejscu pojawili się uchodźcy z Niemiec Wschodnich, którzy dowiedzieli się o planowanym tymczasowym otwarciu granicy. Ludzie ci opuścili swoje pojazdy i o godzinie 14.57 gołymi rękami sforsowali bramę w żelaznej kurtynie.

Wydarzenia historyczne z 1989 roku spowodowały znaczące zmiany w Europie. Piknik Paneuropejski i otwarcie granicy należały do najważniejszych z nich i stały się symbolem zjednoczenia Europy.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej (1945) Europa została rozdarta na dwie części, zarówno pod względem politycznym, jak i fizycznym. Żelazna kurtyna stanowiła barierę polityczną, militarną oraz ideologiczną dzielącą Europę na dwa odrębne obszary. Barierę tę wzniósł po drugiej wojnie światowej Związek Radziecki, aby odciąć siebie i swoich sojuszników z Europy Wschodniej i Środkowej od kontaktów z Zachodem i z innymi obszarami niekomunistycznymi. Terminu „żelazna kurtyna” od XIX wieku sporadycznie i w różnych znaczeniach używano jako metafory, niemniej zadomowił się on w powszechnej świadomości dopiero po tym, jak użył go były premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill w przemówieniu wygłoszonym 5 marca 1946 roku w Fulton w amerykańskim stanie Missouri.

Komunizm jest doktryną polityczną i ekonomiczną dążącą do zastąpienia własności prywatnej i gospodarki opartej na zysku własnością publiczną i społeczną kontrolą przynajmniej głównych środków produkcji (zakładów i fabryk) oraz zasobów naturalnych. Dla Węgier komunizm był obcym i represyjnym systemem, który zahamował europejski rozwój kraju, w tym czasie uciskanego politycznie i militarnie. Dlatego zmiana ustroju jest dla Węgier tak ważna, a Piknik Paneuropejski symbolizuje kres wspomnianego ucisku.

Pod koniec lat osiemdziesiątych utrzymywanie systemu socjalistycznego przy życiu stało się jeszcze trudniejsze i nie można już było uniknąć zmian. W 1989 roku rosnąca liczba obywateli NRD próbowała uciec do Niemiec Zachodnich przez Węgry. Okazało się, że nie jest to takie proste. Chociaż w maju 1989 roku podjęto pierwsze kroki w stronę demontażu żelaznej kurtyny na granicy austriacko-węgierskiej, węgierska straż graniczna nadal zatrzymywała osoby, które próbowały przekroczyć granicę, a nawet wprowadziła kontrole w pewnej odległości od granicy.

Sytuacja ta nadała szczególne znaczenie inicjatywie węgierskiej opozycji, która zorganizowała radosne spotkanie mające na celu wzmocnienie przyjaźni między obywatelami Węgier i Austrii. Wydarzenie to, pod nazwą Piknik Paneuropejski, miało miejsce nieopodal przygranicznej miejscowości Sopronpuszta. W ramach tej imprezy nieużywane od 45 lat przejście graniczne zostało symbolicznie otwarte na trzy godziny.

Na kilka minut przed oficjalnym programem, który miał się rozpocząć o trzeciej po południu 19 sierpnia 1989 roku, na miejscu pojawili się uchodźcy z Niemiec Wschodnich, którzy dowiedzieli się o planowanym tymczasowym otwarciu granicy. Ludzie ci opuścili swoje pojazdy i o godzinie 14.57 gołymi rękami sforsowali bramę w żelaznej kurtynie. Węgierska straż graniczna została porzucona przez zwierzchników i nie próbowała powstrzymać fali uchodźców. Przełamanie żelaznej kurtyny stało się pierwszym naprawdę spektakularnym elementem nie tylko zjednoczenia Niemiec, ale również rozszerzenia europejskiego procesu integracji na wschód.

Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego

Miejsce tego historycznego wydarzenia stanowi obecnie znaną atrakcję turystyczną i cel pielgrzymek dawnych uchodźców wschodnioniemieckich i ich rodzin. Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego jest ogrodem krajobrazowym, który można zwiedzać bezpłatnie. Głównym celem Parku jest zachowanie ducha tego miejsca i uświadomienie młodym ludziom, co dokładnie wydarzyło się w tamtym czasie i jakie były tego konsekwencje. Przedstawieniu tych dramatycznych wydarzeń oraz ich konsekwencji służą nie tylko oryginalne pamiątki, ale również tablice informacyjne i dzieła sztuki.

W 1991 roku organizatorzy Pikniku Paneuropejskiego odsłonili w Parku Pamięci tablicę pamiątkową. Później Park wzbogacił się również o dzwon z Debreczyna. W 2004 roku w miejscu, w którym uchodźcy przebili się przez żelazną kurtynę, postawiono tablicę pamiątkową opisującą to historyczne wydarzenie. W 2009 roku, czyli w dwudziestą rocznicę Pikniku, znany węgierski rzeźbiarz Miklós Melocco upamiętnił tę okoliczność kompozycją rzeźbiarską.

Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego podjął w ostatnich w latach liczne działania na rzecz osiągnięcia wymienionych powyżej celów, dążymy jednak do zwiększenia nacisku na rolę tego miejsca w historii Europy oraz intensyfikację działalności pedagogicznej i kulturalnej.

W 2015 roku Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego jako pierwszy węgierski obiekt uhonorowano Znakiem Dziedzictwa Europejskiego (ZDE). Aby zapewnić Parkowi Pamięci ważne miejsce w węgierskim i europejskim życiu duchowym i turystycznym, należy zwiększyć jego atrakcyjność. Mamy nadzieję, że dzięki wspomnianemu wyróżnieniu będziemy mogli szerzej promować Park i współpracować w przyszłości z innymi obiektami, które znalazły się w tym gronie.

Europa zaczyna się tutaj

Minęły trzy lata od momentu, gdy Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego otrzymał Znak Dziedzictwa Europejskiego i od tego czasu wiele się tutaj zmieniło. Ponieważ zwiedzanie jest bezpłatne, nie dysponujemy informacjami o liczbie gości, niemniej powstało wiele nowych programów, które mają na celu przyciągnięcie większej liczby zwiedzających.

Do naszych najważniejszych zadań należy zapoznanie młodszych pokoleń z tamtymi wydarzeniami, a w osiągnięciu tego celu Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego odgrywa ważną rolę. Jest to doskonałe miejsce na plenerowe lekcje historii, ta zaś metoda pedagogiczna jest bardzo skuteczna, ponieważ młodzi ludzie uczą się o wydarzeniach historycznych poprzez swoje własne doświadczenia.

Dlatego cieszymy się, że niezbędnik dla nauczycieli związany z Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego powstał we wszystkich 24 oficjalnych językach unijnych. Niezbędnik składa się z dwóch planów lekcji, szesnastu propozycji projektów, gry online, a także poradnika dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich.

Inną ciekawą pomocą edukacyjną jest gra memory z obrazkami obiektów uhonorowanych Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. Gra nie tylko ułatwia uczenie mniejszych dzieci, ale również pozwala nam promować Park i inne obiekty wyróżnione ZDE poza środowiskiem szkolnym.

Młode pokolenia odgrywają istotną rolę w pielęgnowaniu europejskich wartości. Z tego też powodu Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego dąży do nawiązania współpracy z miastami partnerskimi Sopronu w celu promocji ZDE i naszego obiektu.

Rok 2019 jest niezwykle ważny dla Parku Pamięci Pikniku Paneuropejskiego oraz Sopronu, ponieważ upływa wtedy trzydziesta rocznica przedarcia się uchodźców przez granicę. Wydarzenie to upamiętnimy licznymi programami organizowanymi przez cały rok. W ramach części z nich wiosną 2019 roku zapraszamy do siebie studentów z miast partnerskich Sopronu. Inicjatywa ta służy wzmocnieniu europejskiego ducha obywatelskiego oraz świadomości wartości europejskich i naszej wspólnej historii.

Innym istotnym celem jest współpraca w sieci ZDE. Możliwość przedstawienia naszego obiektu na forum sieci podczas konferencji, która odbyła się kilka miesięcy temu w Krakowie, była dla nas wielkim zaszczytem. Dzięki temu wydarzeniu mogliśmy osobiście poznać przedstawicieli wielu obiektów uhonorowanych Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. W przyszłości chcielibyśmy współpracować z obiektami węgierskimi i zagranicznymi, toteż nasze plany na przyszłość obejmują również udział w projekcie budowania sieci ZDE i zarządzaniu nią.

Dzięki konferencji w Krakowie nawiązaliśmy kontakty z przedstawicielami innych obiektów i planujemy współpracować z częścią z nich w ramach obchodów trzydziestej rocznicy Pikniku Paneuropejskiego.

Nasze działania komunikacyjne koncentrują się obecnie na wydarzeniach rocznicowych, będących przedmiotem znacznego zainteresowania krajowej i zagranicznej prasy. Jako jeden z obiektów ZDE chcielibyśmy aktywnie współpracować z innymi obiektami, liczymy wszak na to, że dotrzemy również do szerszej publiczności. Ponieważ Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego jest placówką o znaczeniu ogólnoeuropejskim, działania komunikacyjne prowadzimy w trzech językach: po węgiersku, niemiecku i angielsku. Planujemy jednak rozszerzenie naszych działań na inne języki, między innymi na francuski, włoski, słowacki i holenderski.

Pragniemy położyć większy nacisk na publikacje w internecie, aby zwiększyć międzynarodową rozpoznawalność Parku. W tym celu przygotowujemy nową stronę internetową, która ma spełniać oczekiwania młodych ludzi i gromadzić wszystkie informacje na temat Parku Pamięci. Przedstawimy tam również informacje na temat Znaku Dziedzictwa Europejskiego.

Plany na przyszłość

Aby Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego zajmował należne mu miejsce na intelektualnej i turystycznej mapie Europy, konieczne jest zwiększenie jego atrakcyjności. Piknik Paneuropejski miał istotny wpływ na historię Europy, chcielibyśmy zatem godnie upamiętnić te wydarzenia. Na trzydziestą rocznicę przygotowujemy różne programy, a także ważne inwestycje.

W Parku powstanie sfinansowane z funduszy Unii Europejskiej centrum informacji turystycznej, gdzie zwiedzający będą mogli uzyskać informacje o wydarzeniach historycznych związanych z Piknikiem Paneuropejskim i Parkiem Pamięci. Znajdzie się tam również kawiarnia z pięknym widokiem na cały Park. Liczymy na to, że mając możliwość wypicia kawy z przyjaciółmi lub z rodziną, ludzie będą spędzali w Parku więcej czasu. Wstępnie planujemy, że kawiarnia będzie czynna tylko w sezonie turystycznym, czyli od kwietnia do września. Istnienie centrum pozwoli nam organizować programy i wydarzenia niezależnie od pogody, a także uatrakcyjni pobyt w Parku Pamięci turystom, którzy przyjadą tutaj w związku z wydarzeniami rocznicowymi. Rozpoczęcie budowy zaplanowaliśmy na wiosnę 2019 roku.

Planujemy również stworzenie dodatkowych atrakcji turystycznych – przygotowania już się rozpoczęły. Przewidujemy między innymi renowację starej strażnicy i udostępnienie jej turystom. Ze szczytu wieży strażniczej roztacza się piękny widok nie tylko na Park Pamięci, ale również na miejscowości w pobliżu Parku oraz na Jezioro Nezyderskie.

W naszych planach mamy też budowę „kapsuły czasu”. Budynek powstanie tuż obok linii granicznej i będzie miał trzy wejścia. Z jednej strony będzie go ograniczał fragment zrekonstruowanej żelaznej kurtyny, a wnętrze budynku będzie przywoływało moment przebicia się uchodźców przez granicę. Idąc między naturalnej wielkości postaciami, które za chwilę przejdą na drugą stronę żelaznej kurtyny, odwiedzający poczują, że powrócili do tamtych czasów. Głównym celem „kapsuły czasu” jest dostarczenie odwiedzającym Park Pamięci niezapomnianych wrażeń oraz sposobności do przemyślenia kwestii wpływu tamtych wydarzeń na dzieje Węgier i Europy.

Piknik Paneuropejski chcielibyśmy upamiętnić nie tylko w Parku Pamięci, ale również w Sopronie. Organizujemy w centrum miasta wystawę stałą, która poprowadzi zwiedzających przez tamte wydarzenia, ukaże przekraczanie przez uchodźców granicy. Możliwość zaznajomienia się z wydarzeniami Pikniku Paneuropejskiego pragniemy zapewnić nie tylko Węgrom, ale również młodzieży z zagranicy; w tym celu kontaktujemy się z węgierskimi i zagranicznymi organizacjami i środowiskami. Publikując nowe książki i materiały, organizując wystawy i tworząc nowe atrakcje, dążymy do tego, aby dawne wydarzenia i ich konsekwencje stały się zrozumiałe dla młodych ludzi.

Na trzydziestą rocznicę przygotowujemy całe spektrum programów, spodziewamy się zatem, że czołowi europejscy politycy, przedstawiciele innych obiektów Znaku Dziedzictwa Europejskiego, delegacje z miast partnerskich Sopronu oraz przybysze z całej Europy zwiedzą nie tylko Park Pamięci Pikniku Paneuropejskiego, ale również nasze miasto, i wezmą udział w obchodach.

Z angielskiego przełożył Tomasz Bieroń