Rola i znaczenie kolorów w architekturze to znane tematy, często omawiane w związku z utraconymi kolorami starożytnych zabytków. Książka Tamása Fejérdyego analizuje zagadnienie kolorystyki w kontekście zabytkowych gmachów wciąż znajdujących się w użytku i mówi o właściwym stosowaniu kolorów dzisiaj. Ta dwujęzyczna publikacja jest zatem dziełem wypełniającym pewną lukę, zaadresowanym do architektów, branży budowlanej, właścicieli zabytkowych domów i wszystkich, którzy pragną zrozumieć nasze cenne otoczenie architektoniczne i lepiej nim zarządzać.
Dzięki wykonywanym przez siebie profesjom Tamás Fejérdy, konserwator zabytków, architekt, ekspert od dziedzictwa kulturowego, a także badacz, doskonale realizuje cel książki. „Konserwatorska tożsamość” autora uwidacznia się w całym tekście, kiedy wyjaśnia on historyczne, estetyczne i artystyczne walory zabytkowych budynków oraz znaczenie autentyczności i spójności (również w kontekście lokalnym) stosowania kolorów na elewacji. Do konserwatorskiej profesji autora nawiązuje również uwzględnianie zarówno znamion różnych okresów historycznych, jak i współczesnych potrzeb, rozkładów i funkcji budynków. Format książki przypomina klasyczne szkicowniki architektów. Autor konsekwentnie przytacza także wywodzące się z łaciny nazewnictwo różnych elementów architektonicznych wraz z tłumaczeniem węgierskim i angielskim.
Książka składa się z dwudziestu jeden stosunkowo niewielkich rozdziałów (wliczając wstęp i podsumowanie). Jej struktura przypomina oficjalne dokumenty (karty i zalecenia) UNESCO czy ICOMOS. Podobnie jak w tego typu dokumentach na końcu zamieszczono szczegółowe studium przypadku oraz słowniczek pojęć. Dwujęzyczny tekst został rozplanowany równolegle, co bywa pomocne, jeżeli chce się na przykład porównać zastosowaną terminologię, stanowi zatem dodatkowy walor. Oprócz zdjęć w książce figurują rysunki konstrukcyjne zróżnicowanych elementów dekoracyjnych fasad, a także zmodyfikowane fotografie. Modyfikacje polegają na zmianie kolorystyki, co ma na celu dostarczyć czytelnikowi przykładów właściwego użycia kolorów i odcieni. Autor opatruje zdjęcia strzałkami wskazującymi błędy, co pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć omówione problemy i możliwe rozwiązania.
Tytuł „Talking Colours” nawiązuje do symbolicznych znaczeń kolorów i podkreśla ich aspekty komunikacyjne w architekturze. Barwy elewacji to rzutowane na ścianę informacje. Mogą przekazywać rozmaite intencje właściciela lub architekta, takie jak podkreślenie okazałości budynku lub imitowanie jakiegoś materiału. Ale kolory wywołują również u oglądających pewne wrażenia. Zwracając się do właściciela, budowniczego i przechodnia, Tamás Fejérdy usiłuje połączyć ze sobą różnych uczestników urzeczywistnianego przez kolory procesu komunikacji. Temat i cel książki dokładnie określa podtytuł: „Rola i zasady kolorystyki architektonicznej elewacji obiektów zabytkowych (aspekty teoretyczne i praktyczne oraz wskazówki)”. Fejérdy uszczegóławia swój zamysł następująco: „Celem niniejszej pracy jest […] dostarczenie wskazówek do właściwego planowania i realizacji ingerencji konserwatorskich w elewacje obiektów zabytkowych. Opierając się na dostępnych źródłach, przedstawiam tu instrukcje dotyczące prawidłowego wykorzystania zarówno elementów architektonicznych (konstrukcyjnych i dekoracyjnych) elewacji, takich jak kształtowniki lub profile, jak i właściwego zastosowania kolorów” (s. 30).
Połączenie teorii z praktyką na wielu poziomach znamionuje całą publikację. Czytelnik może zapoznać się z trendami kolorystycznymi różnych epok historycznych, obowiązującymi dawniej przepisami w tej dziedzinie oraz teoriami architektonicznymi. Jeśli chodzi o sugestie praktyczne, autor podkreśla znaczenie zarówno całościowych, jak i szczegółowych badań, konieczność przeprowadzenia wizji lokalnej i wykorzystania wtórnych źródeł współczesnych przed realizacją projektu. Sugeruje również konsultacje ze specjalistami i sporządzenie planu kolorystyki z wyprzedzeniem. Kładzie nacisk na uwzględnienie wymogów zrównoważonego rozwoju poprzez analizę przyszłych zadań konserwatorskich już w fazie przygotowawczej.
Publikacja zawiera liczne przykłady dobrych i złych praktyk, a także wyjątków wraz z ilustracjami poglądowymi. Można w niej znaleźć fotografie czarno-białe i kolorowe, w zależności od tematu (np. znaczenie cienia lub zastosowanie na elewacji jasnych i ciemnych kolorów). Lokalizacje sfotografowanych budynków obejmują nie tylko Węgry, lecz także całą Europę (można znaleźć przykłady od Malty po Wielką Brytanię). W zależności od tematu zaprezentowano tu budynki różnej wielkości, a czasem – jedynie wybrane fragmenty elewacji (czytelnik znajdzie tu więc fryz lub kapitel pilastra, ale też całą fasadę kościoła). Ponadto dzięki plastycznemu i lekkiemu stylowi autora, a także precyzyjnym, ale delikatnym i wyrozumiałym uwagom krytycznym nawet zwykli miłośnicy zabytków mogą czerpać przyjemność z lektury.
W książce przeanalizowano proponowane typy, liczby, umiejscowienia i zestawienia kolorów na elewacjach. Poza samym wyborem barw przedstawione są również wymogi związane z ich użyciem, działania przygotowawcze, a także niektóre konsekwencje zastosowanej kolorystyki. Autor wyjaśnia na przykład: „Ponieważ zignorowano logikę tektoniczną, ta brama wydaje się niszczeć, ponieważ jest zamontowana na sztywno, a nie umieszczona w gustownie zaprojektowanej, bogato zdobionej framudze” (s. 100). Ponadto autor szczegółowo przedstawia wskazówki dotyczące kolorystyki różnych partii elewacji, takich jak obramowania, nisze, kolumny i pilastry, rozważa nawet kolorystykę tablic i innych oznaczeń na fasadach zabytkowych budynków. Tak ogromny projekt i bogaty materiał, przygotowany we współpracy z wieloma innymi naukowcami (wymienionymi w dedykacji, przedmowie i wstępie) siłą rzeczy zawiera pewne błędy (głównie gramatyczne), których wobec rozległości i złożoności poruszanego tematu jest jednak mało.
Szeroki krąg odbiorców i wiele celów publikacji wymagają interdyscyplinarnego podejścia do tematu. W związku z tym książka zawiera zarówno informacje historyczne, jak i wiedzę o technikach i materiałach kolorystycznych, a także omawia zagadnienia estetyki i konserwacji. Takie podejście jest charakterystyczne dla wydawcy: Institute of Advanced Studies Kőszeg (IASK), z którym autor jest od wielu lat związany. Tytuł łączy tę publikację z innym przedsięwzięciem Instytutu, a mianowicie „Talking Houses”, w którego ramach prowadzone są projekty badawcze z zakresu mikrohistorii, obejmujące historię sztuki, historię architektury, historię mówioną i studia nad pamięcią, z naciskiem na konkretne domy lub zespoły architektoniczne. Ponadto wydawcę i książkę łączy też nadreprezentacja omówień miasta Kőszeg, w którym znajduje się Instytut.
Na wzmiankę zasługuje wreszcie projekt okładki, który na pierwszy rzut oka wygląda dość schematycznie. Po lekturze można rozszyfrować znaczenie segmentu ramy okiennej w kolorze niebieskim, najcenniejszym ze względu na koszt produkcji, oraz obramowania wejścia w kolorze musztardowym, tradycyjnie stosowanym na elewacjach w odcieniach ziemi. Te dwie barwy rzeczywiście mówią do czytelnika, a także wspólnie wskazują na jeden z najczęstszych współczesnych problemów: rozpad kolorystyki fasad lub ich przekoloryzowanie, jeden z głównych tematów publikacji. Wszystko to nabiera sensu dopiero po przeczytaniu tej książki.
Melinda Harlov-Csortán
