Numer kwartalnika HERITO poświęcony związkom człowieka i przyrody. Opracowywany w wyjątkowych warunkach, między epidemią, pożarem Biebrzańskiego Parku Narodowego, a zapowiedziami letniej suszy, jeszcze dobitniej uświadomił nam potrzebę kontaktu nie tylko z drugim człowiekiem, ale z przyrodą w stanie czystym.
Od czasów antycznych powstawały w Europie miejsca do zażywania odpoczynku i relaksu. Rzymianie zakładali ogólnodostępne łaźnie nie tylko na terenie Półwyspu Apenińskiego, dając początek kulturze uzdrowiskowej. „Wynalezienie” czasu wolnego w XIX wieku sprawiło, że wypoczynek przestał być elitarną przyjemnością klas wyższych, a wyjazd po zdrowie „do wód” stopniowo się demokratyzował i stawał coraz bardziej dostępny.
Czy dizajn w Europie Środkowej ma specyficzne oblicze?
W państwach naszej części Europy – przechodzących w ostatnich stu pięćdziesięciu latach nieustające polityczne, ideologiczne, klasowe i kulturowe przeobrażenia – dizajn ujawnia zaskakująco wiele cech wspólnych.
Dunaj to brama do Węgier, jak mawiał Stanisław Vincenz. Dunaj jest głęboki jak morze, pisał Horacy. Ta rzeka spaja Węgry, jest ich stosem pacierzowym i krwiobiegiem. Opuszczając kraj, staje się granicą. A każda granica tak naprawdę jest płynna, dzieli i łączy. Jest kresem i punktem spotkania.
Węgry podobne są do Dunaju.
Idea przedmurza – antemurale christianitatis – stanowi istotną składową wielu kultur narodowych w Europie Środkowej. Jest to również doświadczenie Polski i Polaków. Kilka wieków sąsiedztwa Rzeczypospolitej i Imperium Osmańskiego jest ciągle żywe w polskiej tradycji i kulturze.
„Wspólnoty wyobrażone”, nazwane tak przez Benedicta Andersona, ujawniały zasadę tworzenia się narodów przez zaszczepianie ludziom wyobrażenia o ponadlokalnej wspólnocie, jaką tworzą.
Sztuka zmieniła swoje miejsce – wyszła z pracowni, ale też wymknęła się gdzieś poza galerie, poza muzealne sale. Co to oznacza dla instytucji i na ile powinno się zmienić myślenie o infrastrukturze dla sztuki? A nowe miejsce, dokąd trafia, czy i ono się zmienia? Co dzieje się w miastach, krajobrazie, przestrzeni publicznej i prywatnej poddanym działaniu sztuki?
W pierwszym numerze, zatytułowanym Symbole i kalki, pragniemy „przewietrzyć” i krytycznie spojrzeć na wyobrażenia związane z ideologiami narodowymi, mity polityczne i ich przydatność, a także ich rozmaite odzwierciedlenia w sztuce, architekturze i krajobrazie. Powstałe w ciągu ostatnich dwóch stuleci niematerialne i materialne dziedzictwo narodowej ideologii nadal oddziałuje na zbiorową wyobraźnię społeczeństw.
Nie byłoby nas bez tej wojny, narodów środkowoeuropejskich gospodarujących na swoim, we własnych państwach. Długi wiek XIX nie wróżył pomyślnego obrotu spraw. Odkąd stłumiono napoleońską rewoltę, mimo ponawianych tu i ówdzie prób, nic poważniej nie naruszyło porządku Świętego Przymierza. Mimo że nieprzerwanie iskrzyło, a temperatura nastrojów stale rosła. Mimo że postęp cywilizacyjny, emancypacja narodowa i klasowa nabrały niebywałej prędkości. Aż w 1914 roku zawrzało.
Socjalistyczna w treści i narodowa w formie – taka miała być architektura i sztuka tworzone w doktrynie realizmu socjalistycznego. Dziś relikty socrealizmu budzą w Europie Środkowej jednoznacznie złe skojarzenia. Czy po ponad pięćdziesięciu latach jesteśmy w stanie spojrzeć na nie bez emocji? Które realizacje przetrwały próbę czasu? Socrealizm magiczny – żart czy hipoteza?
